Tuesday, October 26, 2004

PANULAAN AT LIPUNAN

Lahat ng marunong bumasa'y nagkakaisang ang tula'y siyang pinakamakapangyarihang anyong pampanitikan. Walang sumasalungat sa dating sinabi ng manunulat na si Rogelio Sicat na ang makata'y isang "maestro ng salita."

At bakit naman hindi sasang-ayunan ito? Ang pilosopong Pranses na si Voltaire ang nagsabi: "Isang kanais-nais na katangian ng tula na kaunting tao ang kakaila; iyo'y lalong maraming sinasabi at sa lalong kaunting salita lamang kaysa sa tuluyan." Samantala'y inihambing naman ng makata-kritikong pampanitikang si Matthew Arnold ang tula sa tuluyan sa paraang ganito: "Tuluyan--mga salita sa kanilang pinakamabubuting kaayusan; tula--pinakamabubuting salita sa kanilang pinakamabubuting kaayusan."

Tungkol naman sa pagiging manunulat, ang mga manunulat mismo'y may sanlibo't isang pala-palagay kung bakit sila nagsusulat.

Subalit sa kadulu-duluhan, ang pagiging manunulat ay isang pampublikong tungkulin. Malakas ang intelektuwal na impluwensiya ng manunulat, lalo na ng magaling na manunulat, at bawat salitang kanyang iukit sa papel ay nakaaabot sa maraming tao sa loob ng maikling panahon lamang.

Kung ang manunulat ay walang maitatatak sa papel na makapag-aambag sa kamalayan ng kanyang mga mambabasa hinggil sa mundong kanilang ginagalawan, walang katwiran--at masasabi pa ngang isang nakasusulukasok na pandurugas--ang paghikayat niya sa madlang maglaan ng oras upang basahin ang kanyang "obra" gayong maraming higit pang makabuluhang gawain ang maaari nilang mapagbuhusan niyon.

At isang napakalaking bahagi ng mundong ginagalawan ng tao ang lipunan. Lahat ng tao'y bahagi ng lipunan, kaya't lahat ay naaapektuhan nito at nakaaapekto rito. Malaki, kung gayon, ang pananagutan ng manunulat sa paglahok sa pagsasaayos ng lipunan.

Higit na mabigat sa makata ang hamong tumalunton sa landas ng pakikisangkot, dahil nga sa higit na kapangyarihan ng mga akdang kanyang nililikha. Kung ang isang makata'y aabutin ng pagkaputi ng buhok nang walang iniaambag na hiwaga ng kanyang panulat sa paglikha ng isang malaya at makataong lipunan, ang bawat uban ay dapat niyang ituring na tinik, ayon nga sa makatang si Isagani sa nobelang El Filibusterismo ni Jose Rizal, sapagkat sa mahabang panaho'y para siyang nabuhay bilang isang patay.

Kung babaybayin ang kasaysayan ng daigdig, maraming makikitang makatang sa iba't ibang antas ay nakaimpluwensiya at nasangkot sa mga kilusan sa pagbabago.

Nangunguna ang mga halimbawa nina Pablo Neruda at Victor Jara ng Chile, Ho Chi Minh ng Biyetnam, at Mao Tse Tung ng Tsina. Sa kasagsagan ng proletaryong pakikibaka sa Estados Unidos sa panahon ng Depresyon (1929 at kabuuan ng dekada 1930), naging inspirasyon ng kilusang manggagawa roon ang isang Woody Guthrie at isang Carl Sandburg. Noon namang kainitan ng kilusan sa karapatang sibil at kampanya laban sa Digmaang Biyetnam noong dekada 1960, sa bansa ring iyon, naging mga idolo ng madla sina Robert Lowell, Allen Ginsberg, at ang noo'y progresibo pang si Bob Dylan.

Kung titingin naman tayong mga Pilipino sa sariling bayan, aba'y mahaba-haba rin naman ang makikita nating talaan ng mga makata ng pakikisangkot sa iba't ibang yugto ng ating kasaysayan.

Nariyan si Francisco Balagtas, na ang Florante at Laura'y isang anti-kolonyal na epikong binihisan ng damit-pantasya upang makalusot sa mga Kastilang sensor at maipabasa sa madla. Si Rizal ay may tula tungkol sa kahalagahan ng sariling wika at sa katamisan ng mamatay alang-alang sa bayan, at sa isa sa kanyang mga tula nagmula ang magpahanggang ngayo'y inuusal na ang kabataan ang "pag-asa ng bayan." Sa panahon ng himagsikan laban sa mga Kastila, naging bukambibig ng madla ang mga mapanghimagsik na tula nina Andres Bonifacio at Emilio Jacinto.

Sa mga unang dekada ng pananakop ng Amerika sa Pilipinas, namayagpag ang mga Cecilio Apostol at Aurelio Tolentino. Pagdating ng mga huling bahagi ng dekada 1910 hanggang sa kalagitnaan ng dekada 1920, lilitaw naman ang mga Jose Corazon de Jesus at Amado V. Hernandez. Sa huling bahagi ng dekada 1920 at sa kabuuan ng dekada 1930, makikita ang pagpasok sa eksena nina Salvador P. Lopez at Carlos Bulosan.

Marami sa kanila ang sinawimpalad na mabawian ng buhay bago ang 1940. Dalawa naman sa kanila, sina Lopez at Hernandez, ang lumahok sa pakikidigma laban sa pananakop ng Hapon noong 1942-45. (Ang dalawang ito'y pareho pang umabot sa dekada 1970, at si Lopez ay pumanaw noong 1991.)

Iluluwal ng dekada 1950 ang mga E. San Juan, Jr. at Jose Maria Sison. Sa unang hati naman ng dekada 1960 ay lalabas ang mga Gelacio Guillermo at Elmer Ordoñez.

Sa ikalawang hati ng dekada 1960 ay papasok sa eksena sina Lorena Barros, Rogelio Mangahas, Levy Balgos de la Cruz, Teo Antonio, Bayani Abadilla, at Lamberto Antonio. Si Rogelio Ordoñez, na naunang makilala bilang isang kuwentista, ay magsisimulang maglathala ng mga tula sa panahon ding ito. Si Eman Lacaba, na malakas na naimpluwensiyahan ng Pormalismo, ay magsisimulang tumula tungkol sa panlipunang protesta sa ganito ring yugto ng kasaysayan. Isang Bienvenido Lumbera, na naunang mapabantog bilang isang kritikong pampanitikan, ang magsisimulang lumikha ng mga progresibong tula sa panahong ito.

Sa mga unang taon ng dekada 1970 at sa kalagitnaan ng Batas Militar, makikita ng madla ang mga tula nina Alan Jazmines, Heber Bartolome, Romulo Sandoval, Fidel Rillo, Edel Garcellano, Nonilon Queaño, Virgilio Vitug, Jesus Manuel Santiago, at Lilia Quindoza (na magiging kabiyak ni Santiago). Isang Pete Lacaba--nakatatandang kapatid ni Eman na tulad niya'y nauna ring maimpluwensiyahan ng Pormalismo--at isang Rolando Tinio na naunang maimpluwensiyahan ng New Criticism, ang sa panahong ito'y magsisimulang lumikha ng mga tula ng pakikisangkot.

Sa panahon ding ito, si Guillermo'y makikilala sa rebolusyonaryong kilusang lihim bilang si Kris Montañez. Si Eman Lacaba nama'y mamumundok at susulat ng mga rebolusyonaryong tula gamit ang ngalang-sagisag na Felipe Dagohoy. Magluluwal din ang kanayunan ng mga rebolusyonaryong tula mula kina Barros (na namundok din), Wilfredo Gacosta, Ruth Firmeza, at Jason Montana. (Sina Eman Lacaba, Lorena Barros, at Wilfredo Gacosta ay pawang mapapaslang ng militar sa kanayunan bilang mga mandirigmang-bayan).

Sa pagitan ng huling hati ng dekada 1970 at kahabaan ng dekada 1980, susulpot naman ang mga Joey Ayala, Abet Umil, Vim Nadera, at Luisito Queaño.

Karamihan sa kanila'y buhay pa at tumutula magpahanggang ngayon, lalo na si Jesus Manuel Santiago na linggu-linggo'y may bagong tulang lumalabas sa pahayagan. Samantala, sila ngayo'y nasasamahan na rin ng mga higit na batang tinig sa panulaan, tulad nina Bomen Guillermo (anak ni Gelacio), Richard Gappi, Kerima Tariman, Ericson Acosta, at iba pang katulad.

Patuloy na nalilikha sa Pilipinas ang mga bagong henerasyon ng mga makatang tumatalunton sa landas ng pakikipaglaban para sa kalayaan at katarungang panlipunan. Na siya lamang na dapat na mangyari sapagkat nananatili sa ating bansa ang ekonomiyang kontrolado ng mga dayuhan, pulitikang nagtataguyod sa ganitong kaayusan ng ekonomiya, at kulturang umaayon sa ganitong mga kalagayan; isang sistemang panlipunang higit na nagpapahalaga sa yaman ng iilan kaysa sa karapatan ng lahat na mamuhay bilang tao, at tiwaling burukrasya.

Nananatili sa mga manunulat ng ating bayan, lalo na sa kanyang mga makata, ang hamon ng kasaysayan. Malaki ang mawawala sa buhay ng isang makatang Pilipino kung hindi siya tatalima sa hamong ito.

4 comments:

anak_bikol said...

I'm related to late Wilfredo Gacosta,Ive browsed your blog while searching about my uncle history and write -up!

I'm glad theres somebody like you who take time honoring them.

Thanks

mosiahhyrum said...

I am the youngest sister of my late brother Wilfredo Gacosta. I am very lucky, proud and so delighted that after attempting a few times searching for my brother's history I found your blog that satisfy me and fill up my emptiness.

I can't thank you enough for your courage, untiring efforts and devotion taking time honouring people like my brother who have truly sacrificed so much,without any shadow of doubts and fears selflessly devoted their lives serving, protecting, educating, training and saving the lives of our countrymen. He doesn't claim himself as a hero. He claimed himself as a "common tao" with a passion for caring people who came from different walks of life, young & old, learned and unlearned, oppressed, abused, tortured, etc.

I congratulate you and commend you for doing this in behalf of my brother Wilfredo and others who served. Job well done kababayan.

Thank you and Best Wishes!!!

8:56p.m.

Anonymous said...

Hi,

You're a really really... really good writer. It's crippling enough to write something in tagalog, how much more to make sense....

If ever you'll write a book, I'm surely gonna buy one..

Good Luck!!!

true stories of stepmom sex said...

Androids are machines, and we shouldnt live with machines. Melvin and I stood up to him that day, even after he had lost hisvoice from screaming and finally sank into a deep sulk.
bestiality stories text only
wife forced lesbian stories
bestiality and rape stories free
fuck mom stories
free rape incest text stories
Androids are machines, and we shouldnt live with machines. Melvin and I stood up to him that day, even after he had lost hisvoice from screaming and finally sank into a deep sulk.