Pagbabalik sa 'Gapo

Hulyo 4, 1946 nang ang ating bansa’y gawaran ng “kasarinlan” ng mga Amerikanong mananakop.

Sa loob ng maraming taon, ang Hulyo 4 ay ating itinangi bilang Araw ng Kasarinlan, at sa ganito’y itinatwa natin ang isang matingkad na katotohanang lumilitaw kapag dinaanan ng ating mga mata ang mga pahina ng kasaysayan: na ang kalayaang tunay ay hindi kailanman ibinibigay ng mga umagaw nito kundi ipinaglalaban ng mga inagawan nito, at ang anumang kalayaang “ibinibigay” ay laging may karugtong na sinulid. Kagaya ng sinasabi sa isang awit ng The Jerks, “Walang libreng kalayaan/Ito’y pinagbabayaran”.

Naitama na lamang ang pagkakamaling ito noong kapanahunan ng Pangulong Diosdado Macapagal, nang ang Araw ng Kasarinlan ay ilipat sa Hunyo 12 dahil sa paggigiit ng mga makabansa. Ito naman ang tunay na Araw ng Kasarinlan sapagkat Hunyo 12, 1898 ipinahayag ang kalayaang natamo sa sama-samang pakikipaglaban ng mga Pilipino sa mga Kastila.

Ngunit nananatili ang Hulyo 4 bilang Araw ng Pagkakaibigan ng Pilipinas at Estados Unidos.

Sa nobelang ‘Gapo ni Lualhati Bautista, hinahalukay nang husto ang kaloob-looban ng “pagkakaibigang” ito.

Ang ‘Gapo sa pangunahi’y kasaysayan ni Michael Taylor, Jr., isang dadalawampuing taong gulang na folk singer na anak sa labas ng isang sundalong Amerikanong kailanma’y hindi niya nakita ang pagmumukha. Ngunit sa pagsulong ng nobela’y makikitang kasaysayan din ito ng mga Pilipinong namuhay sa Olongapong pinaghaharian ng mga sundalong Amerikano noong panahong naroon pa ang kanilang base militar.

Malaki ang galit ni Michael sa mga Amerikano dahil sa ginawa ng ama niyang pag-iwan sa kanyang ina, at sa kanyang pagiging anak sa labas, na nagsupling ng pagkutya mula kung kani-kanino. Ang galit na ito’y mararagdagan pa ng mga masasaksihan niyang kalapastanganang kagagawan ng mga sundalong Amerikano. Dahil dito, palagi niyang nakakasagutan si Magda, isang bargirl na inampon ng kanyang ina at kasama niyang lumaki, na isang masugid na tagahanga ng mga sundalong Amerikano sa kabila ng mga pasakit na kanyang dinanas sa kanilang mga kamay.

Malalapit na kaibigan ni Michael sina Modesto, isang manggagawa sa base militar, at Ali, isang homoseksuwal na masalapi. Sa pakikipag-ugnayan ni Michael sa dalawang ito ay mabubunyag ang kanilang mga kasaysayan—si Modesto’y api-apihan sa base militar, walang kaibigang Amerikano roon liban sa isang William Smith, at kaya na lamang nagtitiis sa kanyang trabaho ay sapagkat malaki ang kinikita niya roon, samantalang si Ali ay may kasintahang isang sundalong Amerikanong nagngangalang Richard Halloway.

Isang araw ay hindi na matitiis ni Modesto ang paglapastangan sa kanya ng mga sundalong Amerikano sa base militar at makikipagsagutan siya sa isang opisyal doon. Ang sagutan ay mauuwi sa suntukan, kung saan si Modesto ang makalalamang. Ngunit gaganti ang mga sundalong Amerikano at pagtutulung-tulungan nilang gulpihin si Modesto, sa kabila ng mga pagpipigil at pakikiusap ni William, hanggang sa mamatay.

Si Ali nama’y pagnanakawan ni Richard sa pakikipagsabwatan ng kasambahay nitong si Ignacio, at bubugbugin pa.

Samantala, si Magda nama’y nagkaroon ng isang kasintahang isa ring sundalo, na nagngangalang Steve Taylor, na di maglalaon ay makabubuntis sa kanya. Sa simula’y tila napakabait nito, at sa kauna-unahang pagkakatao’y parang nakita ni Michael sa kanya ang isang Amerikanong maaari niyang maging kaibigan. Subalit sa dakong huli’y malalaman niyang hindi naman pala ito tapat kay Magda at sa katunaya’y may babalikang asawa’t anak sa Estados Unidos.

Maalaala niya ang mga katampalasanang sinapit ng kanyang ina, nina Ali at Modesto, sa mga kamay ng mga Amerikano. At maiisip niyang si Magda’y paulit-ulit nang nilinlang ng mga Amerikanong minahal niya at ngayo’y nililinlang na naman. At ihahataw niya sa ulo ni Steve ang kanyang gitara, isang hataw, dalawang hataw, walang patumanggang hataw, hanggang sa mamatay ito.

Magtatapos ang nobelang si Michael ay dinadalaw ni Magda sa kulungan. Magpapaalam sa kanya si Magda na ipapangalan sa kanya ang anak nito. Michael Taylor III. Mahigpit na maghahawak ang kanilang mga kamay mula sa magkabilang panig ng mga rehas.

Ang nobelang ‘Gapo ni Lualhati Bautista, na gaya ng mga nobelang Noli me Tangere at El Filibusterismo ni Dr. Jose Rizal ay hango sa mga tunay na karanasan, ay sinulat noong dekada 80. Noon pa ma’y makabuluhan na ito sapagkat idinuduro nito sa ating mga mukha ang isang katotohanang noon at ngayon ma’y pilit nating tinatakasan at pinangangatwiranan sa pamamagitan ng kung anu-anong kahangalan. Ngunit ngayo’y lalong makabuluhan ito, sapagkat sa ilalim ng umiiral ngayong Balikatan ay di malayong ang buong bansa nati’y maging isang base militar ng Estados Unidos.